Stefán Haukur Jóhannesson stóð á hafnarbakkanum í Vestmannaeyjum fyrir áratugum, fylgdist með drekkhlöðnum bátum koma til hafnar til að landa fiski sem varla nokkrum Íslendingi dettur í hug að leggja sér til munns en margmilljónaþjóð langt í austri bíður yfirspennt eftir að fá á disk.

Um miðjan febrúar 2022 stóð fyrrverandi strákpjakkur í Eyjum, nú sendiherra Íslands, á búðargólfi í höfuðborg Japans til að kynna ferska loðnu frá Vinnslustöðinni í kastljósum sjónvarpsvéla. Sér við hlið hafði hann aðstoðarforstjóra stærstu verslanakeðju Japana, AEON. Sú hefur 19.288 verslanir innan vébanda sinna og starfsmenn eru alls um 570 þúsund!

Fersk loðna hefur aldrei fyrr verið flutt frá Íslandi til Japans. Þetta var sameiginlegt tilraunaverkefni AEON, Vinnslustöðvarinnar og Okada Suisan, fyrirtækisins sem VSV á að hluta og ræður um helmingi markaðar fyrir loðnuafurðir í Japan.

Loðnan var send í flugi frá Íslandi til Frankfurt og áfram til Tókýó. Fimm daga gömul var hún komin á söluborð AEON í glæsilegri umgjörð. Fjölmiðlalið fjölmennti á vettvang og fjallað hefur verið um loðnukynninguna og yfirstandandi loðnuvertíð Íslendinga í sjónvarpsstöðvum, dagblöðum og vefmiðlum sem ná til fólks um þvert og endilangt Japan.

Hvers vegna allt þetta tilstand? Öllu máli skiptir að koma þeim skilaboðum skýrt til á framfæri að loðna veiðist á ný við Ísland því Japansmarkaður er umtalsvert laskaður eftir aflabrest tvö ár í röð. Mikill misskilningur er að hlutir færist sjálfkrafa í fyrra horf við það eitt að veiðar hefjist af krafti á ný eftir þurrð á svo mikilvægum markaði loðnuafurða svo misserum skiptir.

Japanskir sölumenn við báða enda

Kynningin í AEON á sér fjögurra mánaða aðdraganda og kallaði á meiri undirbúning og samhæfingu í Eyjum og í Tókýó en margan grunar. Hér heima var Hiroki Igarashi betri en enginn í verkefnisteyminu, verkfræðimenntaður sölumaður VSV sem nýlega flutti til Eyja frá Japan og settist að með fjölskyldu sinni. Þegar sjálfur kynningardagurinn hafði verið ákveðinn þurfti að skipuleggja veiðar, löndun, pökkun og útflutning þannig að fiskurinn væri sem ferskastur og skilaði sér örugglega á áfangastað í tæka tíð.

Á hinum endanum mæddi mest á sölustjóra Vinnslustöðvarinnar í Japan, Yohei Kitayama. Sjálf kynningin var upphaflega hugsuð sem tiltölulega einföld í útfærslu en þegar sendiherra Íslands tók að sér forystuhlutverk á vettvangi breyttust viðhorf Japana. Þá var ákveðið að sjálfur aðstoðarforstjóri verslunarrisans tæki á móti sendiherranum og yrði viðstaddur kynninguna. Sendiherrann fékk þjóðhöfðingjamóttökur við komuna að aðaldyrum verslunarinnar. Það vantaði að vísu rauða dregilinn en hann yrði örugglega dreginn fram ef sjálfan keisarann bæri að garði.

Loðna og diplómatísk samskipti þjóða

Kynningin í AEON varð enn áhrifameiri en ella þegar viðstaddir hlýddu á Stefán Hauk sendiherra lýsa æsku sinni og uppvexti í Vestmannaeyjum og tengja upplifun sína af loðnuvertíð heima við Japani og matarvenjur þeirra.

„Þarna var Íslandskort og grænn depill við suðurströndina. Ég benti á depilinn og sagði að loðnan kæmi frá þessari eyju. Sjálfur hefði ég fæðst þar 1959 og alist upp. Hluti af lífi míns fólks hefði verið að veiða fisk og verka fisk, til dæmis hefðu báðir afar mínir verið sjómenn.

Ég lýsti því þegar ég horfði sem strákur á bátana koma heim með fullfermi af loðnumiðum og stundum voru fulltrúar japanskra kaupenda á stjái að kanna magn og gæði aflans. 

Ég gerði nokkuð úr því að loðnan, þessi litli fiskur, hefði gegnt lykilhlutverki í diplómatískum samskiptum Japans og Íslands nánast frá upphafi. Loðna væri fyrsta útflutningsvara Íslendinga til Japans og Eyjamenn í frumkvöðlahlutverki að þróa tækni í hrognavinnslu og ryðja braut í farsælu viðskiptasambandi við Japani allt frá því á fyrri hluta sjöunda áratugar liðinnar aldar.

Ég tók þátt í kynningarverkefninu með mikilli ánægju. AEON er mjög þekkt og stór verslanakeðja með gríðarlega veltu, meðal annars gæðaverslun með sjávarfang. Mjög mikið og gott skref fyrir Vinnslustöðina að vera orðin samstarfsaðili AEON!

Japanir eru afar sólgnir í loðnu og borða hana venjulega þurrkaða eða forgufusoðna, henda henni kannski aðeins á pönnu eða grill. AEON var með kokka á vettvangi sem kynntu nýja útfærslu loðnurétta, til dæmis djúpsteikta, ferska loðnu í orly deigi.

Sjálfur var ég leystur út með annað nýmæli, djúpsteikta loðnu í brauðmylsnu. Ég þurfti bara að hita réttinn þegar heim var komið, fékk mér majónes með og rifna gulrót og svo japanskt hrísgrjónavín, saki. Sérlega ljúffengt!

Auðvitað gætum við Íslendingar lært af Japönum að meta þennan prýðisgóða matfisk, loðnuna.“

Þá stendur ekki annað út af en að spyrja sendiherrann hverra manna hann sé, svo það sé nú alveg á hreinu. Ekki stendur á svari hjá Stefáni Hauki:

„Foreldrar mínir voru Minna í Skuld og Jóhannes í bankanum, Guðfinna Stefánsdóttir og Jóhannes Tómasson. Við erum sex systkin. Elsta systirin, Magga Rósa, býr í Luxemborg en í Eyjum eru tvíburasysturnar Ingunn Lísa og Iðunn Dísa, Erna og Tómas.

Ég er sem sagt Eyjamaður í húð og hár og horfi til þess að hlúa enn betur að rótunum. Þess vegna höfum við hjón nýlega keypt hús vestur á eyju og hlökkum til að dvelja þar og segja með sanni að við séum komin heim.“